Vì sao Bangladesh trở lại được nhanh chóng với tiến trình dân chủ chuyển tiếp bất bạo động?
Bangladesh, một quốc gia vùng Nam Á hơn 170 triệu dân, rất ít xuất hiện trên thời sự quốc tế, đột nhiên trở thành tâm điểm chú ý. Phong trào phản kháng của giới trẻ, giới sinh viên chống chính sách bất công trong tuyển dụng vào công chức của Thủ tướng Sheikh Hasina kéo dài hơn một tháng tưởng rơi vào bế tắc, sau nhiều đàn áp đẫm máu, với tổng cộng ít nhất 422 người chết.
Rút cục ngày 5/8/2024, nữ Thủ tướng Sheikh Hasina, con gái của “Cha già dân tộc,” người sáng lập Nhà nước Bangladesh, đột ngột chạy trốn bằng trực thăng sang Ấn Độ. Quân đội kiểm soát an ninh.
Sau các đàm phán giữa ban lãnh đạo phong trào và giới quân sự, rút cục tổng thống quyết định giải tán Quốc hội, định chế gần như hoàn toàn không có dân biểu đối lập, để bầu mới. Chưa đầy hai ngày sau, ngày 7/8, [người đoạt] giải Nobel Hòa bình Muhammad Yunus, được phong trào phản kháng đề cử, đã nhận lời về nước điều hành chính phủ lâm thời.
Kinh tế gia Muhammed Yunus, sinh năm 1940, được vinh danh về sáng kiến giúp người nghèo dễ dàng tiếp cận được vốn để tự lực làm ăn. Sáng kiến Ngân hàng cho người nghèo Grameen Bank, đã đưa hàng triệu người thoát cảnh nghèo đói.
Tình hình còn nhiều bất trắc, nhưng dường như ước mơ thay đổi của phong trào phản kháng Bangladesh có dấu hiệu kết thúc có hậu.
Tình hình Bangladesh có thể giúp những ai quan tâm đến tiến trình chuyển hóa dân chủ có thêm thực tế hầu rút ra nhiều bài học.
***
Vì sao Bangladesh là một quốc gia nghèo, mới đang trên đường thoát khỏi tốp các nước kém phát triển nhất, nằm trong một khu vực nhiều bất ổn chính trị, Hồi giáo cực đoan có nhiều ảnh hưởng, lại có thể trở lại được nhanh chóng với tiến trình chuyển tiếp dân chủ bất bạo động, sau một giai đoạn chính quyền nghiêng về kiểm soát bằng bàn tay sắt?
Câu hỏi không dễ trả lời, và những diễn biến sắp tới còn có thể có nhiều bất ngờ. Nhưng trước mắt, sơ bộ ít nhất có ba yếu tố giúp giải mã câu hỏi này.
Thứ nhất, nền kinh tế Bangladesh trong mươi, mười lăm năm qua đã có bước phát triển đột biến. Bangladesh là quốc gia tăng trưởng hàng đầu của khu vực Châu Á -Thái Bình Dương, thu nhập bình quân đầu người tăng gấp 4 lần so với 15 năm trước, với mũi nhọn là nền công nghiệp dệt may, đứng đầu thế giới, chỉ sau Trung Quốc (trên Việt Nam). Tỉ lệ nghèo đói giảm mạnh.
Điểm thứ hai là quốc gia tương đối non trẻ này, giành độc lập từ năm 1971, đã có được các nền móng vững chắc của một chế độ dân chủ pháp quyền, với vai trò tối cao của hiến pháp. Việc sau một cuộc khủng hoảng kéo dài, trầm trọng, với số lượng người chết lên đến nhiều trăm người, việc đốt phá diễn ra khá phổ biến, thiết quân luật đã ngay lập tức được bãi bỏ sau khi thủ tướng từ nhiệm và trốn chạy, trường học, doanh nghiệp, sân bay… được mở lại, cho thấy thể chế pháp quyền và sự tự trị của xã hội dân sự đóng vai trò quyết định để một xã hội vận hành bình thường, chứ không phải là một thể chế tập trung quyền lực cao độ, chỉ tay 5 ngón, một đảng phái lãnh đạo toàn diện một xã hội. Đông đảo dân chúng Bangladesh không chấp nhận quân đội can thiệp sâu, điều hành đất nước (như kiểu Pakistan). Đạo Hồi tuy là tôn giáo đa số, nhưng xã hội bình đẳng tôn giáo, và nhà nước là công việc của thế tục. Việc phân quyền rõ ràng tạo điều kiện cho ổn định: Thủ tướng bỏ chạy, nhưng tổng thống vẫn tại vị để tiếp tục thực thi các phận sự theo Hiến pháp.
Điểm thứ ba không kém phần quan trọng là các đồng minh và đối tác. Bangladesh là đối tác mật thiết của Ấn Độ. Hoa Kỳ coi Bangladesh là một nhân tố quan trọng có ý nghĩa chiến lược trong chính sách Ấn Độ-Thái Bình Dương, bảo vệ ‘‘một khu vực tự do, rộng mở, dựa trên luật pháp,’ cảnh giác cao độ với Trung Quốc.
Kinh tế trên đà phát triển mạnh, nền tảng nhà nước pháp quyền khá vững chắc, cùng với các đồng minh đối tác chủ trương hỗ trợ theo hướng này. Đây có thể là những yếu tố căn bản giúp cho quá trình khôi phục chế độ dân chủ bước đầu diễn ra yên ổn.
Trọng Thành
Nguồn: FB Trong Thanh