Internet đã giúp người dân Việt Nam kết nối với nhau và với thế giới. Do ở Việt Nam không có báo chí độc lập, nên người dân tìm đến mạng xã hội để theo dõi tin tức và tranh luận về các vấn đề đất nước. Từ sự trao đổi chính trị trên mạng đã giúp dẫn đến sự phát triển của xã hội dân sự trong thực tế.
Là một phần của Chiến dịch Tự do Internet của Việt Tân, chúng tôi đang làm việc với các tổ chức quốc tế và các nhà hoạt động Việt Nam nhằm:
• Phản đối các đạo luật pháp lý tùy tiện và việc gỡ bỏ nội dung nhằm hạn chế quyền tự do ngôn luận
• Kêu gọi các công ty công nghệ lớn bảo đảm một môi trường trực tuyến an toàn và cởi mở bằng cách gỡ bỏ các mạng lưới tấn công đối lập và gây các
tác hại xã hội khác
• Hỗ trợ các nhà báo công dân và các nhà hoạt động mạng đang bị cầm tù
Báo cáo cung cấp các khuyến nghị cho công ty Meta để xây dựng một môi trường mạng xã hội an toàn và xác thực.
Dưới đây là báo cáo.
Ban Biên Tập
* Xem dưới dạng PDF: VN Version – Case study of Facebook’s community standards (2,1 Mb)
* Báo cáo có thể tải về dưới dạng PDF (2,1 Mb) qua link:
https://drive.google.com/file/d/1XPSlue0zquPWHgUfWbIZgxy9O1g9KJ78/view
***
1. Bối cảnh
Thông thường Chính phủ Việt Nam kiểm duyệt internet bằng cách chặn đường truy cập vào các trang mạng nước ngoài, làm chậm lưu lượng truy cập internet và chỉ đạo các công ty công nghệ ngăn chặn người dùng địa phương truy cập nội dung nhạy cảm về chính trị.
Trong khi sự kiểm duyệt trực tiếp của chính phủ vẫn là một mối đe dọa nghiêm trọng, các nhà hoạt động và nhà báo công dân Việt Nam đang ngày càng bị kiểm duyệt nhiều hơn bởi cái gọi là tiêu chuẩn cộng đồng của các mạng truyền thông xã hội. Các tiêu chuẩn cộng đồng của Facebook, có mục tiêu bảo vệ người dùng, đang bị các thành phần có mục tiêu bất chính lạm dụng để bảo vệ chính phủ Việt Nam và bóp nghẹt quyền tự do ngôn luận.
2. Lạm dụng Các Tiêu chuẩn Cộng đồng của Facebook
Sự lạm dụng ở Việt Nam diễn tiến như sau
- Các tài khoản do các nhân viên của chính phủ kiểm soát hợp tác để “báo cáo hàng loạt” nội dung của các tài khoản cá nhân và các trang do các nhà hoạt động điều hành. • Nội dung, thường là một bài viết hoặc video ngắn bằng tiếng Việt, bị báo cáo là phát ngôn kích động hận thù, có nội dung bạo lực hoặc một số vi phạm khác. Quy trình xét duyệt của Meta đưa ra quyết định sai lầm do không hiểu rõ ngữ cảnh nội dung hoặc sắc thái của tiếng Việt.
- Nội dung “vi phạm” sẽ bị Facebook gỡ bỏ và tài khoản/trang của người dùng sẽ bị “cảnh cáo” vì vi phạm các tiêu chuẩn cộng đồng của Facebook.
- Đại đa số người dùng Việt Nam không có cách nào để khiếu nại quyết định của Facebook. Trong trường hợp các nhà hoạt động có thể liên lạc trực tiếp với nhân viên Meta, quá trình khiếu nại có thể mất nhiều ngày, thậm chí nhiều tuần. Trong khi đó, tài khoản/trang Facebook của họ phải đối mặt với những hạn chế nghiêm trọng, bao gồm cả khả năng bị xóa.
Chỉ cần bị một cảnh cáo là uy tín của trang Facebook sẽ bị hạ xuống màu vàng và ba cảnh cáo thì sẽ bị hạ xuống màu đỏ. Ảnh hưởng của mỗi cảnh cáo sẽ kéo dài suốt một năm.
Một trang Facebook phải đối mặt với sự trừng phạt ngày càng nặng khi có nhiều cảnh cáo; và không có sự đền bù nào nếu/khi Meta đảo ngược lại quyết định sai lầm ban đầu.
Uy tín của Trang Facebook
Kinh nghiệm của Việt Tân
Năm 2023, trang Facebook của Việt Tân đã bị mười cảnh cáo “vi phạm” tiêu chuẩn cộng đồng của Facebook. Sau khi Meta xem xét lại thì tám trong số mười cảnh cáo đã được rút lại. Nhóm quản trị trang Facebook Việt Tân tin rằng hai cảnh cáo còn lại cũng là sai lầm và đã yêu cầu Meta xem xét lại quyết định.
Là một trang truyền thông công dân hàng đầu tập trung vào việc vận động cho công lý xã hội, trang Facebook Việt Tân liên tục bị chính quyền tấn công. Các thành phần có mục tiêu bất chính, thông qua các tài khoản thật và giả, báo cáo hầu hết từng nội dung của Việt Tân là vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng, bao gồm cả nội dung đăng cách nay
nhiều năm.
Các Cảnh cáo Sai lầm
Dựa trên phân tích của chúng tôi, các bài đăng/video của Việt Tân bị cảnh cáo sai lầm đều hoặc là có nội dung hoàn toàn vô hại, hoặc là do quy trình xét duyệt của Meta không hiểu rõ ngữ cảnh nội dung hoặc sắc thái của tiếng Việt. Được biết, công ty Meta sử dụng công cụ phân tích bằng trí tuệ nhân tạo kết hợp với sự phán quyết của nhân viên giám sát để đưa ra quyết định. Đáng chú ý là nhiều bài đăng của Việt Tân bị cho là vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng của Facebook, được các tài khoản Facebook khác tiếp tục chia sẻ rộng rãi mà không bị bất kỳ hạn chế hay trừng phạt nào.
Các Cảnh cáo đối với trang Facebook Việt Tân
Các trừng phạt thực tế
Bắt đầu năm 2023, trang Facebook Việt Tân không có bị một vi phạm nào. Lượng tiếp cận trung bình của trang đạt từ 1 đến 2 triệu người mỗi ngày và đôi khi vượt quá 4 triệu.
Các bài đăng có mức độ lan truyền cao giúp gia tăng thêm số lượng tương tác và tiếp cận của trang. Tính đến tháng 12 năm 2023, hơn 90% người theo dõi trang Facebook Việt Tân sống ở Việt Nam.
Như biểu đồ bên dưới cho thấy, lượng truy cập vào trang Facebook Việt Tân ngay lập tức bị giảm mạnh sau khi bị cảnh cáo thứ hai và thứ ba, và thường mất nhiều ngày để phục hồi sau khi các quyết định cảnh cáo được đảo ngược.
Trong những khoảng thời gian Facebook Việt Tân bị 3 cảnh cáo, số lượng tiếp cận của trang giảm rất mạnh, xuống còn khoảng 100.000 — ít hơn 10% số lượng tiếp cận hàng ngày trước đó. Hành vi báo cáo hàng loạt và chu kỳ ‘các cảnh cáo sai lầm’ đã hạn chế một cách hữu hiệu, trong một thời gian dài, nỗ lực truyền tải thông tin và tạo không gian thảo luận độc lập của Facebook Việt Tân.
Điều đáng chú ý là chỉ cần 1 cảnh cáo đã khiến lượng tiếp cận trang Facebook Việt Tân giảm mạnh ngay lập tức từ 3,3 triệu xuống dưới 1 triệu. Vào ngày 30 tháng 3 năm 2023, Việt Tân bị cảnh cáo vi phạm về nội dung “tự tử và tự gây thương tích” — vì một bài đăng đặt vấn đề “tại sao công an Việt Nam thường nói rằng những người tử vong trong khi bị công an giam giữ là do tự tử.”
Bài viết rõ ràng chỉ trích cách hành xử của công an an ninh, nhưng lại bị cho là “cổ vũ hành vi tự tử”. Đây là một ví dụ về sự lạm dụng các tiêu chuẩn cộng đồng của Facebook và việc quy trình xét duyệt của Facebook không xem xét ngữ cảnh và không hiểu rõ ý nghĩa của một bài đăng bằng tiếng Việt.
Facebook Việt Tân không phải là trang duy nhất bị ảnh hưởng tai hại của sự lạm dụng này. Nhiều nhà hoạt động dân chủ Việt Nam – bao gồm luật sư nhân quyền Nguyễn Văn Đài, blogger Nguyễn Văn Hải và nhà báo Thảo Lê của V5TV – đã cho biết rằng tài khoản và trang Facebook của họ đã bị hạn chế nghiêm trọng hoặc bị xóa do các “vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng” rõ ràng là sai lầm.
3. Khuyến nghị cho Meta
Cho đến nay, phản ứng của Meta trước việc lạm dụng trắng trợn các tiêu chuẩn cộng đồng của họ, chỉ là “giải quyết” các khiếu nại. Điều này có thể là do thiếu nhân lực trong các nhóm lo về chính sách và nhân quyền hoặc — như một số nhà hoạt động nghi ngờ — một sự gật đầu không thể giải thích được của Meta trước những hành động bất chính theo chỉ đạo của chính phủ. Nhưng cho dù là lý do gì thì hậu quả thực tế là một sự kiểm duyệt trá hình.
Để duy trì các giá trị căn bản của mạng xã hội Facebook, Meta cần:
1) Thay đổi chính sách cảnh cáo: nội dung bị nghi vấn có thể bị gỡ xuống để chờ xem xét thêm nhưng trang sẽ không phải đối mặt với các trừng phạt cho đến khi quá trình khiếu nại hoàn tất. Ngoài ra, các trang không nên bị trừng phạt vì những vi phạm không nghiêm trọng hoặc nội dung cũ (ví dụ: hơn một năm trước).
2) Xem lại các tiêu chuẩn cộng đồng trong các quốc gia độc tài: cần phải phân biệt giữa nội dung thực sự có hại và báo chí công dân vạch trần hành vi sai trái của chính quyền và bất công xã hội. Là một công ty toàn cầu, Meta phải đầu tư vào các bộ lọc ngôn ngữ chỉnh chu hơn cũng như đội ngũ nhân viên để xem xét bối cảnh và sắc thái của nội dung bài đăng, thay vì dựa vào các quy trình xét duyệt tự động.
3) Gỡ bỏ các tài khoản giả mạo và mạng lưới độc hại: cần loại bỏ báo cáo đến từ các tài khoản liên tục báo cáo vi phạm; các trang của những cá nhân hoặc các tổ chức hoạt động xã hội, nhân quyền thường xuyên bị báo cáo hàng loạt cần được sự bảo vệ bổ sung để tránh bị “những cảnh cáo sai lầm”.
Các tiêu chuẩn cộng đồng của Meta có mục đích tốt nhưng dễ bị lạm dụng bởi những thành phần bất chính — đặc biệt là trong các xã hội độc tài như Việt Nam, nơi quyền tự do ngôn luận đang bị đe dọa.
4. Khuyến nghị cho những người quan tâm
Chúng ta cần buộc các công ty công nghệ phải chịu trách nhiệm. Cụ thể, các nhà hoạt động nhân quyền, nhà báo và giới chức dân cử nên:
1) Kêu gọi Meta điều chỉnh các chính sách kiểm duyệt của mình (như được đề xuất ở trên) và minh bạch về tác động của việc báo cáo hàng loạt và các mạng lưới độc hại trên nền tảng Facebook.
2) Tìm hiểu xem các chính sách và quy trình khác của các mạng truyền thông xã hội (chẳng hạn như các biện pháp bảo vệ bản quyền của Facebook và YouTube) đang bị các thành phần bất chính lạm dụng để gỡ bỏ nội dung như thế nào.
Quyền tự do ngôn luận ở Việt Nam bị thách thức bởi hai lực cản: sự kiểm duyệt trực tiếp của chính quyền Hà Nội và sự lạm dụng các chính sách kiểm duyệt của các mạng truyền thông xã hội bởi các thành phần bất chính.
***