nền kinh tế Phi thị trường

Ảnh minh họa - Công nhân làm việc tại Xí nghiệp may Hà Quảng, Quảng Bình (trang mạng Nhiếp ảnh và Đời sống)

Reuters: Mỹ hoãn quyết định nhạy cảm về ‘nền kinh tế thị trường’ của Việt Nam đến tháng 8

Bộ Thương mại Mỹ cho biết hôm thứ Tư rằng họ đã trì hoãn một quyết định khó khăn về việc có nên nâng cấp tình trạng kinh tế thị trường của Việt Nam thêm khoảng một tuần cho đến đầu tháng 8, với lý do “lỗi phần mềm CrowdStrike.”

Một quyết định về việc nâng cấp mà Hà Nội đã tìm kiếm từ lâu đã đến hạn vào thứ Sáu 26/7. Việc nâng cấp này bị các nhà sản xuất thép Mỹ, tôm vùng Vịnh và nông dân mật ong phản đối, nhưng được hỗ trợ bởi các nhà bán lẻ và một số nhóm kinh doanh khác.

Việc nâng cấp trên sẽ làm giảm các khoản thuế chống bán phá giá đối với [hàng] nhập khẩu Việt Nam do tình trạng hiện tại của Việt Nam đang được Mỹ coi là nền kinh tế phi thị trường.

Trụ sở Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Ảnh minh họa: Reuters

Cả Chính phủ Mỹ và Việt Nam đều can thiệp vào thị trường: đâu là sự khác biệt?

Có một thực tế là chính phủ Hoa Kỳ và tất cả các nước tư bản phát triển khác đều can thiệp vào nền kinh tế. Vậy phải hiểu thế nào khi Hoa Kỳ đặt ra 6 tiêu chí để đánh giá sự can thiệp vào nền kinh tế của chính phủ các nước khác? Sự khác biệt giữa Hoa Kỳ và Việt Nam trong vấn đề can thiệp vào thị trường là gì?

Một nữ công nhân làm việc trong một xưởng may tư nhân ở Hà Nội, tháng 1/2021. Ảnh minh họa: Reuters

Việt Nam có kinh tế thị trường hay không: Hoa Kỳ nói gì, Việt Nam biện hộ ra sao?

Trong chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Joe Biden đến Việt Nam vào tháng 9/2023 để nâng cấp quan hệ hai nước lên “đối tác chiến lược toàn diện,” Việt Nam đã gửi yêu cầu Hoa Kỳ công nhận mình có kinh tế thị trường.

Trong tuyên bố chung của hai nước, Tổng thống Biden khẳng định sẽ xem xét yêu cầu này. Rất nhanh chóng, ngày 30/10/2023, Bộ Thương mại Hoa Kỳ khởi xướng quá trình đánh giá lại tình trạng “nền kinh tế phi thị trường” của Việt Nam. Hoa Kỳ chỉ định Việt Nam là  “nền kinh tế phi thị trường” vào năm 2001 để chống bán phá giá và trợ cấp.

Công nhân chăm sóc các chậu hoa trước tượng đài nhà lãnh đạo Xô Viết Vladimir Lenin ở Hà Nội hôm 18/6/2024. Ảnh minh họa: AFP

Hơn 20 tổ chức kêu gọi Mỹ không công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường

Hơn 20 tổ chức gốc Việt và quốc tế, gồm nhiều hội đoàn vận động cho dân chủ và nhân quyền ở Việt Nam, đã lên tiếng kêu gọi Tổng thống Joe Biden, Bộ Thương mại và Bộ Ngoại giao Mỹ để thúc giục chính quyền Hoa Kỳ từ chối cấp quy chế nền kinh tế thị trường cho Việt Nam vào lúc này.

Các tổ chức này trích dẫn các lá thư của các nhà lập pháp Mỹ về 6 yếu tố pháp lý theo Đạo luật Thuế quan mà Bộ Thương mại Mỹ phải xem xét khi đánh giá yêu cầu của Việt Nam và cho rằng “thực tế là Việt Nam không đáp ứng bất kỳ tiêu chí nào để được xếp vào nền kinh tế thị trường.”

Giờ tan sở của công nhân xí nghiệp Tỷ Hùng của Đài Loan ở Sài Gòn. Ảnh minh họa: Nhac Nguyen/ AFP via Getty Images

22 hội đoàn kêu gọi Mỹ không cấp quy chế kinh tế thị trường cho Việt Nam

Chính phủ Việt Nam phải đạt được những tiến bộ đáng kể về quyền lao động, diệt trừ tham nhũng, tăng cường pháp quyền, và cải thiện quyền con người trước khi được xem xét cấp quy chế kinh tế thị trường. Nếu không có những cải cách có ý nghĩa ở Việt Nam, việc cấp quy chế kinh tế thị trường sẽ không mang lại lợi ích cho cả người dân Mỹ lẫn người dân Việt Nam.

Tàu container tại cảng Sài Gòn, Việt Nam, ngày 3/5/2020. Nếu Việt Nam được Mỹ công nhận là nền kinh tế thị trường, hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ sẽ được hưởng thuế suất rất thấp hoặc bằng 0%. Ảnh minh họa: AP - Hau Dinh

Được Mỹ công nhận là kinh tế thị trường: Không đơn giản đối với Việt Nam

Theo TS Lê Đăng Doanh, tiêu chuẩn liên quan đến công đoàn độc lập có lẽ sẽ là trở ngại lớn nhất cho việc Hoa Kỳ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường:

“… Hiện nay Việt Nam quan niệm công đoàn là phải do đảng, cho nên hoạt động của công đoàn về nhiều mặt rất là năng động, nhưng đều dưới sự lãnh đạo chặt chẽ của cơ quan đảng. Ngay cả công đoàn ở các doanh nghiệp tư nhân cũng phải được đặt dưới sự lãnh đạo của tổ chức đảng ở các doanh nghiệp đó. Cho nên Việt Nam cũng yêu cầu thành lập các tổ chức đảng ở các doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp đầu tư nước ngoài.”

Tại một nhà máy chế biến cá của công ty thủy sản Biển Đông, Cần Thơ, chụp ngày 07/07/2017. Ảnh: Reuters

Việt Nam vận động Hoa Kỳ cấp quy chế “kinh tế thị trường”

Theo một quan chức chính phủ Việt Nam xin giấu tên, Hà Nội “rất mong muốn” chính quyền Biden thay đổi cách phân loại “nền kinh tế phi thị trường” trước cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11/2024. Cho đến hiện tại, Mỹ vẫn xếp Việt Nam, Trung Quốc do đảng Cộng Sản lãnh đạo cùng với Nga nằm trong danh sách 12 nền kinh tế phi thị trường.

Tổng thống Mỹ Joe Biden gặp Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng hồi tháng 9/2023. Ảnh: Reuters

Chuyên gia: Việt Nam khó đạt chuẩn để được Mỹ công nhận là nền kinh tế thị trường

Bộ Thương mại Hoa Kỳ hôm đầu tuần vừa qua thông báo cơ quan này bắt đầu xem xét tình trạng nền kinh tế phi thị trường của Việt Nam. Các chuyên gia kinh tế đánh giá, Việt Nam khó đáp ứng được các yếu tố cần thiết để được công nhận là nền kinh tế thị trường dựa trên các tiêu chuẩn của Hoa Kỳ…