(Viết cho bạn tôi)
Những người bạn của tôi từ bên ngoài đã trở về. Không phải là lần đầu. Cũng không phải là lần cuối. Những người bạn của tôi bên kia đã đứng lên. Cũng không lần đầu hoặc lần cuối. Nhiều người chỉ biết đến các bạn tôi vào ngày 17 tháng 11, khi vài người trong số họ trở thành những tù nhân của chế độ CSVN. Chỉ biết họ ở tù vì “tội khủng bố” theo lời của công an CSVN kiêm chức năng truyền thông và quan tòa. Tìm hiểu thêm về họ thì chỉ một vài dòng tiểu sử, việc làm của họ là quảng bá quan niệm đấu tranh bất bạo động. Thế thôi.
Niềm tin của họ là gì? Họ quan niệm như thế nào về con đường khôi phục Tự do, Dân chủ ? Điều gì đã thúc đẩy họ bước vào hiểm nguy ? Tối nay tôi ngồi nhớ lại những đêm thâu, ngày nắng, anh chị em chúng tôi cùng trao đổi những giấc mơ của nhau về tương lai đất nước, chia sẻ với nhau về niềm tin của con đường chính nghĩa. Và tôi muốn viết lại. Viết thay cho những người đã sẳn sàng trả giá bằng tự do của riêng mình để mưu cầu tự do cho muôn người. Những gì về họ không vĩ đại, cũng chẳng hùng tráng, chỉ bình thường như bao người Việt Nam yêu nước. Nhưng đó cũng là những điều mà hơn bao giờ hết, lúc này, cần được viết ra.
Chiến tranh thế giới thứ II. Vietnam War. Taliban. Al-Qaeda. 11 tháng 9. Chiến tranh Iraq. Diệt chủng Darfur … Khi bom đạn và tiếng súng đã lắng đọng, mùi tử thi đã không còn phảng phất trong không gian, những gì còn lại chỉ là hoang tàn, đổ nát, từ cảnh vật đến lòng người. Chiến tranh, súng đạn, lòng căm thù, như những chất cường toan ăn sâu vào phế phủ, đã chứng minh tự nó khó có thể là lời giải tốt đẹp cho những mong muốn đổi thay. Dù đó là những mong muốn đổi thay tốt đẹp, hay thánh thiện. Các bạn tôi đã tin như thế. Tin chắc như thế. Chính vì vậy, họ đã tìm đến với nhau, cùng đi một con đường, khởi đầu bằng một khẳng định, dứt khoát: con đường để đem lại Tự do và Dân chủ cho Việt Nam không thể nào là con đường chiến tranh và thù hận.
Bạo lực là chỗ trú ẩn cuối cùng của kẻ yếu đuối. Văn hào Jorge Luis Borges đã nói vậy. Và các bạn tôi tin vào điều đó. Đối với họ, hình ảnh gầy gò, mỏng manh như hạc của Mahandas Gandhi là biểu tượng của sức mạnh vô biên. “Hành Trình Muối Biển” của ông, the Salt Satyagraha, không một tiếng bom rơi, đạn nổ, chỉ có nhịp đập của hàng ngàn con tim hùng tráng, đã đánh thức cả dân tộc Ấn trỗi mình ra khỏi ngục tù sợ hãi, đem quốc gia thoát khỏi gông cùm Anh thuộc. Không một tiếng súng. Không một bom rơi. Đấu tranh đối đầu bất bạo động là hành động của những con người can đảm nhất. Các bạn của tôi đã tin như thế.
Bước vào thế kỷ 21, nhu cầu cấp thiết của dân tộc Việt Nam là Tự-do-Dân-chủ. Nhưng mục tiêu tối hậu phải là xây dựng một đất nước Việt Nam hùng mạnh, từ tinh thần đến vật chất. Đó chính là mục tiêu Canh tân Đất nước. Tự do, Dân chủ chỉ là điều kiện phải có để thực hiện mục tiêu tối hậu đó. Cũng chính vì mục tiêu Canh Tân mà các bạn tôi đã tin rằng không thể đấu tranh giành lại Tự do Dân chủ bất kể mọi giá phải trả. Đất nước của chúng ta đã trải qua quá nhiều tang thương. 100 năm Pháp thuộc. 20 mươi năm chiến tranh đọa đày. Quá 30 năm trong vũng lầy độc tài chuyên chính. Không thể một lần nữa chúng ta phải xây dựng lại đất nước trên những hoang tàn, tang thương, mất mát và thù hận. Các bạn tôi tin vào một cuộc chiến đấu thay tiếng súng bằng nhịp đập của con tim, át tiếng bom rơi bằng những lời chính nghĩa. Đem đại nghĩa để thắng hung tàn. Lấy chí nhân mà thay cường bạo. Bình Ngô Đại Cáo của Nguyễn Trãi vẫn vang vọng trong lòng các bạn tôi.
Có thể nói các bạn tôi là những “người mơ”, the dreamer. Họ mơ nhiều lắm. Có những ước mơ chung to lớn. Có những ước mơ nhỏ nhoi riêng. Nhưng họ không phải là những kẻ hoang tưởng. Họ biết, trước mặt họ, sừng sững một núi đá chận đứng trên con đường đầy chông gai hầm hố, bẫy sụp: một đảng độc tài với hơn ba triệu đảng viên, công an, quân đội, tình báo, cho tới lực lượng đầu gấu xã hội đen. Tất cả cộng lại tạo nên một khối quyền lực khủng khiếp khiến mỗi người dân trở nên vô cùng nhỏ bé, yếu đuối và bất lực như cái kiến. Nhưng các bạn tôi cũng tin rằng quyền lực của kẻ thống trị hoàn toàn lệ thuộc vào đại khối nhân dân. Lệ thuộc vào người thương gia tuân thủ đóng thuế, bác nông phu trồng lúa, anh thư ký quản lý ngân hàng, anh công nhân xưởng máy… Hệ thống quyền lực tồn tại nếu người dân tuân phục. Và sụp đổ nếu người dân bất tuân. Từ đó, các bạn tôi nhận thấy rằng cuộc chiến đấu ngày hôm nay không phải là một cuộc chiến đấu ý thức hệ, không là một tranh chấp đảng phái, mà là một cuộc chiến đấu quyền lực giữa một thiểu số thống trị và đại khối dân tộc. Sức Mạnh Quần Chúng. People Power. Phải lấy lại cho bằng được. Quần chúng phải là những kẻ thật sự cầm quyền. Các bạn tôi tin vào điều đó.
Lấy lại cho bằng được! Nhưng sự lấy lại ấy không phải bằng sự tiêu diệt con người. Các bạn tôi biết rằng sự thống trị được củng cố bằng những trụ cột quyền lực. Kẻ thống trị phải giữ cứng, kiểm soát mọi cơ chế, hệ thống của quốc gia nhưng thay đổi hoàn toàn chức năng của chúng. Từ hệ thống pháp lý để định ra những luật lệ cần thiết, từ bộ phận công an đáng lẽ để duy trì kỹ cương giềng mối của pháp luật, từ lực lượng quân đội lẽ ra để bảo vệ biên cương, bờ cõi, từ hệ thống truyền thông để cả nước thông tin, kẻ thống trị đã biến tất cả thành những phương tiện với mục tiêu duy nhất: phục vụ kẻ thống trị và đàn áp nhân dân. Các bạn tôi tranh đấu để cùng với đại khối dân tộc khôi phục lại những chức năng đúng nghĩa cho những cơ chế, hệ thống cần thiết đó của quốc gia. Tranh đấu để tiêu diệt những sai trái của guồng máy nhưng không tiêu diệt những con người đang phục vụ trong guồng máy đó. Đất nước thời nào, chế độ nào cũng cần có những quan tòa, người lính, công an … theo đúng vai trò, chức năng.
Một buổi tối ở quán cà phê trong con hẻm thành phố Kowloon, các bạn tôi người Sài gòn, kẻ Hà Nội, người Cali, kẻ Ba Lan… đã loay hoay với một câu hỏi: Lý do gì khiến 70 triệu người phải tuân phục một thiểu số thống trị? Qua từng mẩu chuyện, các bạn tôi đã trả lời thay cho bao người: Nhúc nhích là vào tù ngay em ơi! Mất công ăn việc làm sao anh! Nó cứ kêu lên đồn công an phiền lắm! Chị thì chịu được nhưng nó làm khổ cả gia đình chị! Hai đứa con của chú sắp vào đại học, nhỡ có chuyện gì !… Những câu trả lời thật buồn, nhưng dễ hiểu. Để rồi: Một mình anh đâu làm được gì! Thời đại này là thời đại mackeno, khôn sống dại chết. Dầu gì bây giờ cũng khá hơn hồi xưa rất nhiều. Mấy anh ở ngoài nói nghe dễ nhỉ ?!…
Đất nước, dân tộc mình bây giờ như thế, bao phủ bởi bóng đêm sợ hãi. Các bạn tôi bên kia đã từng sống như vậy. Các bạn tôi bên này đã từng trách móc tại sao bên nhà lại cam chịu sống như vậy. Bây giờ, họ không còn như thế. Các bạn tôi đã nhìn ra được hiện tượng tiêu cực của con người Việt Nam hôm nay chỉ là hệ quả của sự chênh lệch quá độ về quyền lực, giữa thiểu số cầm quyền và đại khối dân tộc. Nó không phải là bản chất tự có của con người Việt Nam. Không đến nỗi như nhà văn Dương Thu Hương đã viết: một dân tộc dũng cảm biết bao trong chiến tranh và hèn mọn biết bao trong cuộc sống thời bình. Các bạn tôi đã hiểu vì sao. Hơn 30 năm, bộ máy cầm quyền đã biến dân tộc Việt Nam không còn là một khối, mà đã trở thành 70 triệu cá thể riêng biệt, tách rời. Mỗi cá thể quá nhỏ bé, quá dễ dàng để cai trị và khống chế.
Có lần bạn tôi đùa và hỏi… hỗn: nếu một mình Gandhi đi ngang … nghĩa địa thì ngài có sợ không? Chắc có! Sợ hãi là một phần trong ta, là bản chất của con người. Đừng mong và đừng đòi hỏi mỗi người, tự họ, một mình, cởi bỏ sự sợ hãi. Bạn tôi lại hỏi: nhưng nếu có mười người đi ngang nghĩa địa thì họ có sợ không ? Chắc không, hoặc là ít sợ hơn. À!, vậy mười người bình thường can đảm hơn thánh Gandhi? Bạn tôi đã phần nào vô lễ trong lý luận, nhưng đã giúp chúng tôi thấy được chìa khóa của cuộc tranh đấu giành lại quyền lực về phía nhân dân: Số Đông. Một người thì sợ. Trăm người bớt sợ. Ngàn người hết sợ. Trăm ngàn người: cách mạng đổi đời, quyền lực về tay người dân. Không thể làm cách mạng một mình. Một nhà dân chủ mà không có quần chúng là một nhà dân chủ… tắt thở. Các bạn tôi luôn ghi nhớ điều đó.
Mới sáng hôm nào, tôi còn nhớ rõ màu nắng chan hòa và bầu trời trong xanh hôm ấy. Chúng tôi ngồi quanh quần bên những tách cà phê ấm với những người bạn Serbia, những người lãnh đạo và linh hồn của phong trào Otpor đã đem Serbia ra khỏi độc tài Slobodan Milosevic bằng con đường đấu tranh bất bạo động. Các bạn tôi, đã trao đổi và học hỏi thật nhiều với nhau về những kinh nghiệm đấu tranh đối đầu bất bạo động trên thế giới. Những người Mỹ da đen Nashville đã tính trước rồi xung phong cùng vào tù, và hiểu ra rằng sợ hãi đã không còn ngay vào giây phút họ quyết định hành động này. Những người dân Nam Phi nhúng bàn tay, biểu tượng của phong trào đòi bình đẳng, vào sơn và in lên … mông của những con bò khắp nước. Dễ làm, lẹ, và cảnh sát chịu thua! Người dân Miến Điện cùng đội nón lá biểu tượng của bà Aung San Suki như một hình thức phản kháng chế độ quân phiệt; không lẽ bắt tù cả nước? Các bạn tôi sôi nổi với những phương thức tạo ra tình trạng nan giải cho kẻ cầm quyền. Cấm tụ họp nơi công cộng ư? Hãy cùng nhau tụ tập trong công viên và ngồi đọc hiến pháp quốc gia! Chằng có một chính phủ nào bỏ tù nhân dân vì tội đọc hiến pháp! Đàn áp biểu tình đòi lại ruộng đất ư? Hãy cùng nhau treo trước cửa nhà một bịch đất nâu! Chẳng có bộ luật nào phạt tù nhân dân về tội treo bịch đất nâu trước cửa nhà mình! Điều gì đơn giản, dễ cho nhiều người tham gia, không đủ lý do chính đáng cho bạo quyền đàn áp hoặc đàn áp thì phải trả một giá quá đắt thì sợ hãi cá thể sẽ bớt đi. Đó là quy luật đấu tranh mà các bạn tôi làm hành trang mang theo.
Vậy đó, những suy tư, thao thức, những sôi nỗi, xôn xao như thế đã thôi thúc các bạn tôi ngày đêm. Và các bạn tôi từ bên ngoài đã trở về. Người về trước, kẻ theo sau, cùng đặt bước chân trở lại lên lòng đất mẹ. Hỏi bạn cảm giác đầu tiên ấy. Bạn tôi kể về nỗi bồi hồi bởi một tiếng gà gáy trong sương. Có bạn mừng rỡ, nghe tiếng Việt Nam văng vẳng trên bến sông, biết mình đã về đến quê hương. Có bạn thấy ra cả trời thơ ấu tràn ngập trở về bởi giòng sông áo trắng nữ sinh buổi sáng đến trường. Quê nhà, các bạn tôi cũng đã bước ra khỏi những đắn đo vây phủ, thoát được đêm dài sợ hãi. Hỏi bạn về cảm giác đầu tiên đó trong đời. Tự do! Các bạn ấy sung sướng trả lời. Không còn nô lệ nỗi sợ hải của chính mình. Bước khởi hành bước vào con đường chông gai nhưng các bạn tôi sao hạnh phúc vô cùng.
Trời đã gần sáng. Một ngày lại đến trên quê hương Việt Nam. Bạn tôi đã trở về. Quay lưng lại với cuộc sống an cư lạc nghiệp. Đối diện thẳng với hiểm nghèo chờ chực, thách đố. Trong một chuyến trở về, một người trong các bạn tôi đã nói “Tôi biết mình đang đi vào chỗ đầy hầm hố. Trong trường hợp sa cơ, tôi sẽ công khai xác nhận là một đảng viên Việt Tân. Tôi sẽ tiếp tục đấu tranh trong tù sao cho có lợi nhất cho việc chung. Còn ở ngoài, anh em cũng cố gắng tranh đấu làm sao có lợi nhất cho mục tiêu chung, chứ không phải cho tôi”. Xin mượn lời nói can trường và nghĩa cả đó của bạn để làm lời kết cho bài viết này, bài viết thay cho các bạn của tôi.
Vũ Đông Hà