(Trà Mi, phòng viên đài RFA; 2007.11.04)
Trong một thông cáo báo chí phổ biến đầu tuần này, phòng nghiên cứu của Hải quân Hoa Kỳ đã giới thiệu một nhu liệu software miễn phí, giúp người dân ở các quốc gia bị kiểm soát internet gắt gao vượt qua bức tường lửa, tiếp cận với các luồng thông tin tự do trên toàn cầu, cũng như tăng cường tính bảo mật và an toàn cá nhân khi trao đổi thông tin hoặc bày tỏ quan điểm trên Internet. Công cụ này được mang tên TOR.
Để hiểu rõ hơn cách hoạt động và công dụng của TOR cũng như cách áp dụng cụ thể cho trường hợp Việt Nam, Trà Mi hỏi chuyện bà Shava Nerad, Giám đốc điều hành và phát triển của Dự án TOR tại Hoa Kỳ.
Trà Mi: Kính chào bà Shava Nerad. Xin bà có thể giới thiệu sơ lược về TOR?
Bà Shava Nerad: TOR là nhu liệu điện toán có chức năng xoá dấu vết, dấu địa chỉ xuất xứ của người truy cập khi họ gửi, nhận, hay đọc thông tin trên mạng internet. Ngoài ra, TOR cũng là công cụ giúp người dân ở những quốc gia độc tài có thể vượt tường lửa (firewall) để tiếp cận với những luồng thông tin tự do, đa chiều bên ngoài.
Nhu liệu này hoàn toàn miễn phí. Người sử dụng chỉ cần lên ác trang web của chúng tôi là Firefox thay vì là Internet Explorer. Khi download TOR về computer, bạn sẽ thấy ngay góc cửa sổ của Web Browser có một bảng nhỏ thông báo rằng TOR đã được kích hoạt hay ngưng hoạt động. Bảng này cũng giúp bạn mở TOR lên hay tắt nó đi trong chương trình duyệt web của mình.
Ngoài ra, bạn có khi cũng cần phải cài đặt một trình duyệt riêng biệt để không bị ảnh hưởng bởi java, và cũng có một vài sự chọn lựa không cho phép các chương trình âm thanh, hình ảnh (tức multi-media plugs-in) hay thậm chí sự chọn lựa ftp trong trình duyệt có thể làm lộ địa chỉ của bạn.
Bất cứ lúc nào có thể, bạn cũng nên sử dụng phương pháp mã hoá ngay lập tức bằng cách sử dụng https hay mã hoá email và nội dung chat, như sử dụng gmail chẳng hạn vì gmail cho phép bạn kết nối bằng https.
Bởi lẽ, dù phần mềm TOR có thực hiện mã hoá trong các giai đoạn chuyển tải thông tin từ người gửi đến người nhận, nhưng tới giai đoạn thông tin được máy chủ thứ ba chuyển tới địa chỉ nhận cuối cùng thì không thể mã hoá được trừ khi chính bản thân người gửi là bạn đã sử dụng phương pháp mã hoá từ đầu.
Bạn cần lưu ý đọc kỹ các thông tin chỉ dẫn trước khi tải TOR về vì vấn đề không chỉ là cài đặt được nó, mà là phải sử dụng được nó một cách hiệu quả. Nhớ xem trình duyệt web của bạn không có những sự lựa chọn mà tôi vừa đề cập tới khi download chương trình về. Một khi TOR đã được tải về đúng cách, người ta khó có thể lần ra địa chỉ của bạn mỗi khi bạn truy cập vào mạng để thu thập hay phổ biến thông tin.
Thật ra, cũng có khả năng bạn bị công an truy ra đấy, nhưng họ phải mất rất nhiều công sức và thời gian. Không có cái gì hoàn toàn không rủi ro, nhưng vấn đề là bạn biết cách xoay sở để giảm thiểu tối đa những rủi ro có thể xảy tới.
Trà Mi: Những cư dân mạng tại các nước kiểm duyệt internet gắt gao như Việt Nam muốn có nhu liệu TOR về máy của họ để sử dụng, cần lưu ý những gì?
Bà Shava Nerad: Ở vài quốc gia, hai trang web để tải chương trình TOR về là www.tor.eff.org và trang www.torproject.org cũng bị chính phủ đặt tường lửa ngăn chặn để người dân không vào được. Nếu bạn không vào được hai trang này, thì vẫn có nhiều trang web khác trên internet có bản copy của software này cho mọi người download về. Bạn nên tìm các trang web đó trên net. Ngoài ra, cũng có nhiều người có được TOR nhờ bạn bè cho mượn bản copy chương trình mà họ đã sao chép ra đĩa.
Tại những nước kiểm soát internet gắt gao, khi bạn bị phát hiện trên máy tính có chương trình bảo mật TOR cũng có thể là một cái tội. Cho nên, để an toàn hơn nữa, nhiều người download và install TOR trong các USB hay vào đĩa cất riêng chỗ khác, để phòng khi computer có bị tịch thu thì cũng không bị phát hiện là có sử dụng TOR.
Tại địa chỉ www.globalvoicesonline.org, có hướng dẫn cụ thể về cách sử dụng TOR để truy cập và phổ biến thông tin trên các trang web hay trên blog. Nhiều người tại Việt Nam đã vào trang này để được chỉ dẫn dùng TOR hầu bảo đảm an ninh cá nhân mỗi khi lên internet.
Trà Mi: Bà vừa trình bày những ưu điểm của TOR, thế còn những khuyết điểm thì sao ạ?
Bà Shava Nerad: TOR giúp chuyển tải nội dung trao đổi trên mạng của bạn qua nhiều server khác nhau để xoá địa chỉ gốc, nên quá trình này cũng có thể khiến cho sự truy cập internet của bạn bị chậm đi đôi chút, giống như khi ta muốn làm việc gì an toàn, chắc chắn thì ta phải làm chầm chậm, từ tốn vậy mà.
Trà Mi: Người sử dụng TOR cũng không cần phải đăng ký một tài khoản riêng với tên truy cập và mật khẩu, phải không ạ?
Bà Shava Nerad: Không cần phải đăng ký gì cả. Và, do cách thức xếp đặt quá trình chuyển tải thông tin của TOR, cho dù có một server nào trong số 3 server trung gian mà có là an ninh mạng trá hình đi chăng nữa thì họ cũng chỉ biết được là có người dùng TOR, chứ không biết được nội dung trao đổi vì thông tin đã được mã hoá ngay từ ban đầu, còn khi thông tin đến server cuối cùng thì có thể biết đựơc nội dung, nhưng lại không biết được nguồn gốc xuất xứ từ đâu.
Trà Mi: Đã có ghi nhận trường hợp nào sử dụng TOR bị an ninh mạng truy ra được chưa, thưa bà?
Bà Shava Nerad: Chỉ có vài trường hợp những người tự nguyện làm server trung gian bị phiền hà, rắc rối với chính quyền sở tại, chứ chúng tôi chưa có ghi nhận trường hợp nào sử dụng TOR mà bị bắt bớ cả.
Trà Mi: Xin chân thành cảm ơn bà đã dành thời gian cho cuộc phỏng vấn này.