“ASEAN, tâm chấn tăng trưởng” là khẩu hiệu trong kỳ họp thượng đỉnh của 10 nước Đông Nam Á từ ngày 5-7/9/2023 tại Jakarta, Indonesia. Tuy nhiên, dù trở thành “nhà khổng lồ kinh tế,” trong những năm gần đây, ASEAN vẫn thiếu tiếng nói trên trường quốc tế, một mặt do thiếu đoàn kết nội bộ để có một lập trường thống nhất, mặt khác do không muốn can dự vào “chuyện” của bên thứ ba.
Theo Hội đồng Phát triển Thương mại Hong Kong (HKTDC), được nhật báo Indonesia Kompas ngày 28/8 trích dẫn, “ASEAN là nền kinh tế lớn thứ ba của châu Á, lớn thứ năm trên thế giới, sau Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản và Đức.” Thị trường 664 triệu dân có tổng GDP lên tới 3.900 tỉ đô la, tăng trưởng trong năm 2023-2024 dự kiến đạt 5%, so với mức tối đa 3% của nền kinh tế thế giới.
Đây là “mức tăng trưởng gây ấn tượng mạnh,” ASEAN đã “ứng phó hiệu quả với những cú sốc bên ngoài ,” vẫn là “khu vực ổn định và thịnh vượng,” theo đánh giá được nêu trong cuộc họp của Cộng đồng Kinh tế ASEAN ngày 3/9. Còn ngoại trưởng Indonesia nhấn mạnh các doanh nghiệp châu Âu coi ASEAN là “một vùng đầy hứa hẹn và muốn đầu tư,” vì “họ tin chắc là sẽ có lợi nhuận.” Những thành tích về kinh tế được các nhà lãnh đạo ASEAN khẳng định là nhờ vào “những lựa chọn chính trị đúng đắn cho người dân và một tương lai sáng lạn.”
Đã đến lúc thoát khỏi vỏ bọc “hổ giấy”?
Tuy nhiên, khác với trọng lượng về kinh tế, ASEAN tỏ ra quá thận trọng trên trường quốc tế. “Các nước ASEAN đã nhất trí không làm trung gian cho bất kỳ cường quốc nào khác và hợp tác với mỗi bên vì hòa bình và ổn định,” theo tuyên bố của Tổng thống Joko Widodo của Indonesia, nước chủ tịch luân phiên của ASEAN, trong bài diễn văn khai mạc thượng đỉnh ASEAN ngày 5/9. Chính lập trường “lách giữa hai rạn san hô,” theo cách gọi của tờ The Jakarta Post, lại khiến hoạt động chính trị quan trọng thường niên của khối bị nguyên thủ Mỹ và Trung Quốc coi nhẹ.
Trung Quốc chỉ cử Thủ tướng Lý Cường (Li Qang) tham dự, tổng thống Mỹ lại giao nhiệm vụ cho Phó tổng thống Kamala Harris. Theo trang The Jakarta Post, quyết định của Mỹ cho thấy ASEAN “ít quan trọng, thậm chí là không hề hoặc không đủ quan trọng để ông Biden dự hội nghị,” trong khi nguyên thủ Mỹ dự thượng đỉnh G20 và dự kiến công du Việt Nam. Việc lần thứ hai tổng thống Mỹ bỏ qua thượng đỉnh ASEAN còn cho thấy Washington không đánh giá cao thái độ của một số nước thành viên không ủng hộ chiến lược Ấn Độ-Thái Bình Dương của Mỹ để đối phó với Trung Quốc.
Lập trường “không chọn phe”
ASEAN luôn cố tỏ ra “đoàn kết và tương ái” để đối phó với “những thách thức tương lai ngày càng phức tạp vì sự cạnh tranh của các cường quốc.” Nhưng một số cơ quan truyền thông Đông Nam Á bắt đầu thắc mắc về chủ trương “trung lập ,” “không chọn phe,” trong khi ASEAN liên tục phải “hứng chịu những thất thường của một cường quốc,” dù không nêu đích danh Trung Quốc. Theo trang The Manila Times, đã đến lúc ASEAN phải chứng minh “không phải là một con hổ giấy.”
Biển Đông là vấn đề gây chia rẽ nhất trong nội bộ ASEAN, vì một số nước cho là không liên quan đến tranh chấp, trong khi toàn khối cần một tiếng nói “thống nhất.” Ngay trước khi diễn ra các thượng đỉnh quan trọng (G20, ASEAN), Trung Quốc công bố bản đồ “đường 10 đoạn.” Tàu thuyền Trung Quốc liên tục gây hấn để xác quyết chủ quyền ở Biển Đông. “Đoàn kết và tương ái” mà ASEAN vẫn khẳng định có lẽ sẽ được đưa ra “thử thách trong việc thuyết phục Bắc Kinh chấp nhận thúc đẩy đàm phán về Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông,” vẫn dậm chân tại chỗ từ năm 2011.
Trong mắt quốc tế, ASEAN còn bất lực về tình hình Miến Điện sau hai năm đảo chính, với hàng nghìn người chết, với nội chiến dằng dai, với các nhà đối lập bị xử tử. Danh sách tội ác ở Miến Điện còn dài, mà ASEAN thì vẫn “bó tay.”
Thu Hằng
Nguồn: RFI