Ngày hôm qua có một cuộc hội thảo về vấn đề khai thác bauxite ở Tây Nguyên Việt Nam, do Bộ Công Thương tổ chức tại Hà Nội, do một ông phó thủ tướng chủ trì. Liên Hiệp Các Hội Khoa Học Kỹ Thuật Việt Nam đóng vai nghiên cứu và thuyết trình. Tuy người ta có cảm tưởng liên hội này là một tổ chức tư nhân nhưng trong thực tế các thứ hội trên đều do đảng Cộng Sản nắm đầu, qua hệ thống Mặt Trận Tổ Quốc. Nghĩa là các ý kiến và đề nghị của họ nhiều phần phải được “ở trên” duyệt trước.
Tuy nhiên, cho bàn luận về vấn đề khai thác bauxite là một điều tiến bộ. Dư luận dân Việt Nam đã bàn tán sôi nổi về đề tài này, nhất là trong giới thanh niên và trí thức. Người ta đã bàn từ khi những hoạt động khai thác bắt đầu, sau cả năm trời mới thấy chính quyền cho phép đem bàn công khai. Tuy chậm, nhưng vẫn hơn là tiếp tục bịt tai, bịt miệng không cho ai nói, không cho ai nghe.
Nhưng các tin tức về nội dung các cuộc thảo luận rất tổng quát. Tựu chung người dân Việt không thể biết tại sao trước đây mấy chục năm các cố vấn Nga đã khuyến cáo không nên khai thác bauxite (vì lo việc khai mỏ sẽ tác hại đến tài nguyên thiên nhiên khác và hủy hoại môi trường sống của người dân) mà bây giờ đảng Cộng Sản lại làm ngược lại. Tại sao chính quyền cộng sản, từ Bộ Chính Trị trở xuống lại quyết định cho người nước ngoài vào khai thác bauxite một cách vội vàng và kín đáo như thế? Tại sao trong số các công ty nước ngoài thì Trung Quốc lại đóng vai trò chính? Có ai biết bao nhiêu nhân viên người Trung Quốc đã vào làm việc ở Tây Nguyên, họ có giấy phép làm việc tạm thời hay theo quy chế nào hay không? Và bao nhiêu câu hỏi khác.
Không biết sau cuộc hội thảo này chính quyền cộng sản có thay đổi gì trong chương trình khai thác bauxite, được ông Nguyễn Tấn Dũng nói là một “chính sách đường lối lớn của Ðảng” hay không? Thay đổi lớn hay chỉ thay đổi son phấn đủ cho dân Việt Nam tưởng là nhà nước đã lắng nghe và đã đổi mới? Những câu hỏi trên đây có hy vọng bao giờ được trả lời hay không?
Thông tin là một quyền của người dân mỗi nước. Ở những nước Dân Chủ, báo chí được tự do như ở xứ Mỹ, chính quyền chẳng giữ được thứ bí mật nào cả. Không những người dân có quyền tìm hiểu mà những người nắm quyền hành tự coi có bổn phận phải để cửa ngỏ cho dân tha hồ nhìn vào, bên trong làm gì dân có quyền thấy hết. Không phải chỉ có chuyện chính trị, ngay cả những quyết định chuyên môn về kinh tế, tài chánh cũng vậy.
Ngày Thứ Tư vừa qua, Ngân Hàng Trung Ương Mỹ, gọi là Hệ Thống Dự Trữ Liên Bang (Fed) mới công bố biên bản buổi họp gần đây nhất của Ủy Ban Chính Sách Tiền Tệ (tên gọi là Open Market Committee) trước đó ba tuần. Chính sách tiền tệ là một vấn đề mọi người kinh doanh quan tâm để đặt kế hoạch làm ăn. Các cụ thống đốc Hệ Thống Dự Trữ Liên Bang Trung Ương cùng với năm vị chủ tịch Quỹ Dự Trữ Liên Bang Ðịa Phương (luân phiên trong số 12 vị) họp nhau trong phòng mật để quyết định về số phận đồng tiền trong túi của 280 triệu dân Mỹ. Cho nên người dân bình thường cũng quan tâm. Vì những quyết định của họ, như mua nhà, mua xe, mua trả góp hay trả tiền mặt, để dành tiền cho con đi học sau này, để dành tiền cưới vợ, đều có thể chịu ảnh hưởng của chính sách về lãi suất, về số tiền lưu hành trong xã hội. Ủy Ban Tiền Tệ của Ngân Hàng Trung Ương quyết định chính sách đó, cho nên ba tuần lễ sau khi họp xong, người ta cho dân Mỹ, tất cả mọi người dân được biết trong phiên họp các cụ đã bàn thảo với nhau như thế nào.
Cứ một vài tháng các nhà kinh doanh, giới đầu tư, và các nhà báo lại chờ đợi phiên họp Ủy Ban Thị Trường của Fed. Trước ngày họp bình thường đã có bao nhiêu người bàn ra tán vào. Kỳ họp vừa qua ai cũng biết các cụ sẽ không tăng lãi suất, vì kinh tế đang xuống; nhưng cũng không giảm, vì nó xuống gần sát số zero rồi, nhưng ai cũng vẫn hồi hộp chờ đợi, coi các cụ trong Ủy Ban Thị Trường họp xong thì kết quả ra sao. Và khi các quyết định được công bố, Fed sẽ bơm thêm hơn một ngàn tỷ đô la vào thị trường bằng cách in 300 tỷ đô la mua công trái, và mua những trái khoán về địa ốc khác, thì thị trường chứng khoán tăng lên ngay lập tức.
Nhưng tại sao quý vị trong ủy ban lại đi tới quyết định tăng số tiền lưu hành lớn như thế? Ngày hôm qua các báo đều loan tin chi tiết về những ý kiến được thảo luận trong phiên họp ngày 18 Tháng Ba vừa qua. Những cuộc thảo luận trong Quỹ Dự Trữ Liên Bang được công bố trễ để cho thị trường nguội bớt trước khi đọc các ý kiến dị biệt; nếu đọc sớm quá nhiều người có thể bị ảnh hưởng do mấy lời bàn cãi, rồi mò đoán mà phản ứng vội vàng. Nhưng sau một thời gian ngắn, mọi người đều có quyền được biết các tin tức gây ảnh hưởng đến đời sống của họ. Chúng tôi không thuật lại các ý kiến khác biệt trong biên bản phiên họp, vì tính chất chuyên môn mà nhiều độc giả không hiểu hết. Trong biên bản phiên họp không những các ý kiến do 12 thành viên của Hội Ðồng Tiền Tệ nói được nêu rõ, mà cả những ý kiến của các chuyên gia trong ngân hàng trung ương nêu lên cũng được kê ra. Các vị trong hội đồng phải biết ý kiến của các chuyên gia, vì họ nghiên cứu các dữ kiện cụ thể, khách quan, và họ đưa ra các đề nghị dựa trên hiểu biết về kinh tế học. Dân Mỹ cũng cần biết điều nào là những kết luận của các chuyên gia, điều nào là ý kiến, phán đoán của các thành viên trong hội đồng. Ðiều quan trọng là việc bàn luận đưa tới những quyết định có ảnh hưởng quan trọng đến đời sống người dân phải được công bố chi tiết, để dân phê phán. Và để những người đóng vai quyết định chịu trách nhiệm trước công chúng. Trách nhiệm lớn nhất là uy tín của mỗi người, danh dự nghề nghiệp và tương lai của mỗi người đều tùy thuộc vào các ý kiến đó; cho nên không nên giữ bí mật.
Quý vị trong Ủy Ban Tiền Tệ nước Mỹ không do dân chúng bầu ra. Không có luật lệ nào bắt buộc họ phải công bố các biên bản phiên họp về chính sách tiền tệ. Nhưng họ ý thức là họ chịu trách nhiệm với người dân. Ở nước Mỹ chuyện kinh tế là chuyện trọng đại hạng nhất. Những quyết định của Ngân Hàng Trung Ương ảnh hưởng tới đồng tiền trong túi tất cả mọi người dân. Họ có thể làm cho đồng tiền xuống giá (vì gây lạm phát cao) hay lên giá (khi lạm phát xuống thấp). Ðó là chuyện quan trọng, dân phải biết lý do của những quyết định đã ban hành.
Ở Mỹ, những quyết định ảnh hưởng đến đời sống người dân là dân họ muốn biết, họ còn muốn biết rõ các ông nghĩ ngợi thế nào, bàn bạc ra sao mà đi quyết định như vậy. Cho nên các phiên họp của Quốc Hội phải công khai. Ngay cả khi họp bàn những chuyện đại sự như chiến tranh hay hòa bình, cũng phải họp công khai. Có thể nói các phiên họp của Quỹ Dự Trữ Liên Bang, tức Ngân Hàng Trung Ương Mỹ, đối với 280 triệu dân Mỹ nó cũng quan trọng không khác gì các phiên họp của Bộ Chính Trị ở Hà Nội đối với hơn 84 triệu dân Việt Nam! Khi các giới chức thuộc Ngân Hàng Trung Ương Mỹ đem biên bản cuộc thảo luận của họ ra công bố cũng chẳng khác gì Bộ Chính Trị của một đảng Cộng Sản đang cầm quyền tiết lộ biên bản các phiên họp của họ.
Nhưng không biết bao giờ thì người Việt Nam mới biết lý do tại sao Bộ Chính Trị đảng Cộng Sản lại quyết định nhanh chóng việc cho Trung Quốc vào khai thác bauxite ở núi Trường Sơn nước ta? Họ có đọc lại những khuyến cáo của các chuyên gia Nga bác bỏ việc khai thác bauxite trước đây 20, 30 năm không? Khi quyết định cho khai thác, có ông bà nào trong Bộ Chính Trị tỏ ý ngần ngại, còn ông bà nào thì hăng hái ủng hộ việc mở cửa Trường Sơn cho người Trung Quốc vào làm việc? Sau này sử sách sẽ phê phán quyết định của quý vị như thế nào? Có ai chịu trách nhiệm về quyết định đó chăng, hay là lại đổ tội tất cả lên đầu “tập thể?”
Những câu hỏi trên đây cho thấy sự khác biệt giữa những xã hội dân chủ và độc tài. Người dân một nước dân chủ có quyền biết tin tức. Họ được phép giám sát những người nắm quyền, trong những quyết định có ảnh hưởng trên đời sống của họ, dù đó là người do họ trực tiếp bầu lên hay được những người dân cử bổ nhiệm. Nếu không biết tin tức nào cả thì làm sao mà giám sát? Báo chí độc lập và tự do là khí cụ để người dân giám sát. Các định chế cân bằng kiểm soát lẫn nhau giúp người dân dễ giám sát. Và các cơ quan chính quyền tự nguyện mở cửa cho dân vào coi các quyết định của họ, để dễ làm việc giám sát.
Trong các chế độ độc tài thì không như vậy. Những người cầm quyền chẳng cần cho thằng dân biết gì cả. Các cụ quyết định cái gì cũng làm trong bí mật. Sau khi gây tai họa cho đất nước rồi thì các cụ vẫn được về nghỉ hưu an nhàn, để các đống rác lại cho đám tới sau lo.
Thấy vậy chúng ta mới cảm thương những người dân sống dưới chế độ độc tài!
Ngô Nhân Dụng
Người Việt 04-09-09
