Trong buổi họp báo truyền hình trực tiếp vào lúc 15:00 giờ địa phương ngày 15 tháng Sáu, Trưởng Đặc Khu Hong Kong Carrie Lam (Lâm Trịnh Nguyệt Nga, BBT) cuối cùng đã xác nhận bước đi mà vài ngày qua được râm ran đồn đoán: Hoãn lại Dự Luật Dẫn Độ (Extradition Bill).
Với hàng triệu người Hong Kong đã xuống đường tuần hành vào Chủ Nhật 9 tháng Sáu, và nhất là hàng chục ngàn người trẻ tuổi đã bao vây Lập Pháp Viện (Quốc Hội) của Hong Kong hôm Thứ Tư 12 tháng Sáu, động thái xuống thang này của chính quyền đặc khu khó có thể được xem là thắng lợi.
Điều đa số người dân Hong Kong yêu cầu là dẹp bỏ hoàn toàn “ác luật” (từ người dân dùng để gọi Dự Luật Dẫn Độ), buộc bà Lam phải từ chức, và những người đứng đầu chính quyền phải xin lỗi vì chụp mũ “bạo động” cho người biểu tình cũng như sử dụng vũ lực trấn áp quá mức cần thiết.
Ngày hôm nay, không có yêu cầu nào của họ được đáp ứng.
Ngược lại, cuộc họp báo công bố hoãn thông qua Dự Luật Dẫn Độ của người đứng đầu chính quyền Hong Kong có thể được xem như một workshop (buổi huấn luyện) kinh điển về nghệ thuật xin lỗi nhưng không xin lỗi và nhận trách nhiệm nhưng không chịu trách nhiệm.
Có thể rút ra ít nhất bảy bài học từ cuộc họp báo này, và nó giống một cách đáng kinh ngạc với cách chính quyền của Đảng Cộng sản Việt Nam phản ứng sau các cuộc biểu tình phản đối Dự Luật Đặc Khu và Dự Luật An Ninh Mạng vào tháng Sáu, 2018.
1. Phải luôn nhấn mạnh động cơ trong sáng
Ngay từ phát biểu đầu tiên, bà Lam đã lặp lại hai lý do dẫn đến sự xuất hiện của đạo luật gây phẫn nộ nhất từ năm 1997 đến nay (có lẽ còn hơn cả lần hàng trăm ngàn người dân xuống đường phản đối Dự Luật “an ninh quốc gia” vào năm 2003).
Lý do thứ nhất là để trả lại công lý cho gia đình nạn nhân trong vụ án giết người ở Đài Loan một năm trước (cả nghi phạm lẫn nạn nhân đều là người Hong Kong). Lý do thứ hai là trám “lỗ hổng” luật pháp của Hong Kong.
Khi trả lời phóng viên, bà Lam nhiều lần dùng từ “đồng cảm” (empathy) để nói về gia đình nạn nhân, rằng bà cảm thấy mình phải có trách nhiệm với cha mẹ của người bị hại.
Nhưng như phóng viên của Đài Loan nêu ra trong câu hỏi cuối cùng, kể từ khi vụ án xảy ra, suốt hơn một năm chính quyền Hong Kong không hề liên hệ trao đổi trực tiếp với chính quyền Đài Loan để tìm phương thức giải quyết, một điều mà các chuyên gia luật pháp hai nước đều khẳng định hoàn toàn có thể xử lý qua cơ chế hiện tại. Thay vào đó, tháng Hai, 2019, chính quyền Hong Kong lại đưa ra ý tưởng về Dự Luật Dẫn Độ, và chính quyền Đài Loan gần như ngay lập tức lắc đầu không đồng ý.
Trong suốt nhiều thập niên Hong Kong đóng vai trò là một trong những trung tâm tài chính của thế giới, cũng không có nước nào phàn nàn về “lỗ hổng” luật pháp của Hong Kong trong vấn đề dẫn độ. Các nước có nhu cầu đều thiết lập hiệp định dẫn độ song phương cùng chính quyền Hong Kong. Ngoại lệ duy nhất là không được có hiệp định dẫn độ với Trung Quốc, vì hai nước có hai nền tư pháp khác nhau. Hay nói thẳng ra, người Hong Kong không chấp nhận một nền tư pháp thiếu độc lập, đầy rẫy bất công và cực kỳ không minh bạch của “nước mẹ”. “Lỗ hổng” mà bà Lam nói thực chất là bức tường lửa bảo vệ thể chế độc lập của Hong Kong.
Bất chấp các điều trên, bà vẫn lặp đi lặp lại động cơ “trong sáng” này của mình.
2. Luôn ca ngợi và bảo vệ sếp
Sếp ở đây là những người đứng đầu chính quyền trung ương, tức các lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Bà Lam chủ động khẳng định đạo luật lần này hoàn toàn là sản phẩm của chính quyền đặc khu, không phải do các vị sếp ở Bắc Kinh yêu cầu. Việc chính quyền Bắc Kinh lớn tiếng ủng hộ, chỉ trích đe dọa những người phản đối cũng chỉ vì “nhiều quốc gia nước ngoài có ý kiến nên Bắc Kinh phải lên tiếng”.
Vì không phải là tác giả, không có tác động gì, nên hậu quả tiêu cực từ dự luật này hoàn toàn không có lỗi của Bắc Kinh.
Đối với chính quyền trung ương, bà không có gì ngoài những lời có cánh. Từ đầu đến cuối, họ luôn là những người “thấu hiểu, tin tưởng, tôn trọng và ủng hộ” hết mực các quyết định của chính quyền đặc khu Hong Kong.
3. Không (còn) lên mặt với dân
Nếu những ông chủ ở Bắc Kinh luôn được bà Lam dành sự kính trọng tuyệt đối, thì những người chủ nhân thật sự trả tiền thuế để nuôi chính quyền của bà ở Hong Kong lại không nhận được dù chỉ một phần của sự tôn trọng đó, mãi cho đến tận cuộc họp báo này.
Ngay cả khi hàng triệu người xuống đường biểu tình phản đối vào ngày Chủ Nhật 9 tháng Sáu, bà vẫn mặc kệ “tiến hành thông qua dự luật như kế hoạch”, thậm chí còn rút ngắn thời gian để nhanh chóng hoàn tất. Khi xuất hiện xung đột giữa người biểu tình và cảnh sát, bà nhanh chóng chụp chiếc mũ “bạo động” lên đầu người biểu tình, tuyên bố những hành động phản kháng của người dân đều có hại cho Hong Kong. Bà Lam sau đó cũng xuất hiện trên truyền hình khóc kể về những “hi sinh” của bản thân, còn đưa ra ẩn dụ “xem dân như con”, khiến hàng ngàn bà mẹ cùng những người Hong Kong khác đùng đùng nổi giận.
Thái độ đó nhanh chóng biến mất trong buổi họp báo. Người đứng đầu chính quyền bỗng dưng “ghi nhận sự bức xúc”, khẳng định sẽ tiếp tục lắng nghe và đối thoại với người dân.
Đối diện với làn sóng phẫn nộ ngày một tăng, bà không còn dám thi gan xem thường dân.
4. Thể hiện tinh thần cầu thị
Không còn công nhiên gạt bỏ ý kiến của dân, bà Lam cam kết chính quyền của mình sẽ “cởi mở, chân thành, khiêm tốn” để học hỏi và “tiếp thu phê bình”.
Cầu thị đến mức độ nào?
Câu trả lời nằm ở việc bà khẳng định sẽ tiếp tục “giải thích, tuyên truyền” để người dân “hiểu rõ” dự luật, bất chấp việc phóng viên nhiều lần chất vấn rằng “giải thích và tuyên truyền thêm nữa để làm gì khi không phải người dân không hiểu, mà họ hiểu rõ và không chấp nhận?”.
Kiểu cầu thị này rõ ràng không phải là để nhìn ra cái sai của bản thân để sửa, mà là “cầu cho người khác thị mình” – tìm mọi cách để người khác chấp nhận bằng được ý của mình.
5. Luôn nhìn đại cục (và khuyến khích mọi người phải học theo)
Gạt đi câu hỏi “liệu việc xuống thang này có phải là để giảng hòa với dân hay cứu vớt uy tín bản thân”, bà Lam khẳng định đây đơn thuần là quyết định vì đại cục, để giữ vững sự “ổn định, hòa bình của Hong Kong”.
“Vì đại cục”, hay “bức tranh lớn”, là một trong những cụm từ rất được các “lãnh đạo (tự cho mình) có tầm nhìn” ưa dùng.
Đại sứ Trung Quốc tại Anh, ông Liu Xiaoming khi bị chất vấn trên BBC về việc chính quyền Trung Quốc đàn áp người Duy Ngô Nhĩ (Uyghur) tại Tân Cương, cũng đã trả lời “anh không nhìn thấy bức tranh lớn”, rằng các “trung tâm giáo dục” (thực chất là trại cải tạo tập trung) có tác dụng duy trì hòa bình và ổn định ở Tân Cương.
Viện dẫn đại cục, cùng với một động cơ trong sáng, là một công thức cổ điển để vẽ nên hình ảnh một lãnh đạo “vừa có tâm, vừa có tầm”.
6. Chỉ nhận thiếu sót, đừng nhận lỗi
Trong số 16 phóng viên được đặt câu hỏi trong buổi họp báo, ít nhất bốn người chất vấn về việc liệu bà Lam có chịu xin lỗi người dân Hong Kong hay không.
Yêu cầu xin lỗi không chỉ từ việc chính quyền của bà đưa ra một dự luật có hại cho thể chế độc lập của Hong Kong (một điều tất nhiên bà phản đối), việc bà liên tục phớt lờ dân ý, chụp mũ “bạo loạn” lên những người biểu tình, mà còn từ các hành động trấn áp bạo lực quá mức đối với những người trẻ tuổi.
Đáp lại, người đứng đầu chính quyền không một lần nhận lỗi.
Tất cả những sự việc “đáng tiếc” diễn ra đều xuất phát từ “động cơ tốt đẹp”. Các hành vi trấn áp của cảnh sát thì chỉ là “tự vệ và hoàn toàn hợp pháp”, bất chấp các tố cáo về việc cảnh sát vây đánh tập thể, nhắm bắn thẳng vào người biểu tình, thậm chí tấn công cả phóng viên.
Thay cho lời nhận lỗi, bà Lam luôn khẳng định năng lực của bản thân và cam kết “tiếp tục phục vụ người dân Hong Kong”.
7. Không bao giờ từ chức
Trong ít nhất sáu lần phóng viên chất vấn “liệu bà có chịu từ chức”, không một lần họ nhận được câu trả lời.
Thứ họ và những người dân Hong Kong nghe được là những lời lặp lại về cam kết, về động cơ tốt đẹp, về tinh thần cầu thị, và về bức tranh lớn tốt đẹp trong tương lai.
Người Hong Kong có chịu nhìn theo bức tranh đó của bà Lam hay không, chúng ta sẽ sớm có câu trả lời.
Họ sẽ tiếp tục xuống đường, còn người lãnh đạo đặc khu có lẽ sẽ lủi nhanh vào hậu trường, như cái cách bà nhanh chóng biến mất khi câu hỏi cuối cùng được bắn ra.
“Cuối cùng ai là người chịu trách nhiệm?”
Y Chan
Nguồn: Luật Khoa tạp chí
